پرداخت مالیات در رشد و توسعه جوامع تأثیر به‌سزایی دارد؛ اما دولت‌ها و نظام‌های اقتصادی پیش از آنکه نرخ مالیات‌ها را بالا ببرند و یا سرفصل‌های جدیدی برای اخذ مالیات تدوین کنند می‌بایست تلاش کنند تولید ناخالص داخلی کشورشان را افزایش دهند. زمانی که تولید ناخالص داخلی افزایش یافت (تولید و صادرات رونق گرفت) افزایش نرخ مالیات‌ها منطقی به نظر می‌رسد؛ اما زمانی که تولید ناخالص داخلی و درآمد سرانه پایین باشد، گرفتن مالیات سبب فقیرتر شدن کم‌درآمدها و پولدارتر شدن ثروتمندان می‌شود و عدالت اجتماعی رعایت نمی‌شود. مالیات یکی از اصلی‌ترین اهرم‌ها برای کنترل رشد ثروت و از سوی دیگر توسعه پایدار در جوامع مختلف است. میزان و انواع مالیات‌ها در کشورهای مختلف متفاوت است. بیشترین میزان مالیات بر درآمد افراد (Income Tax) در کشورهای ساحل عاج، سوئد، ژاپن، دانمارک، اتریش، فنلاند، بلژیک و هلند است که بین ۵۰ تا ۶۰ درصد می‌باشد. در ایران حداکثر نرخ مالیات بر درآمد افراد ۳۵ درصد است.

مالیات مبلغی است که به‌موجب قانون و برای تأمین مخارج عمومی به‌طور بلاعوض از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی به دولت پرداخت می‌‌شود؛ در واقع دولت مالیات را از دارایی و درآمد اشخاص برداشت می‌‌کند و هیچ تعهدی نسبت به پرداخت‌کننده نخواهد داشت. مالیات از مهم‌ترین منابع درآمد دولت‌ها در سرتاسر جهان است.

انواع مالیات در ایران به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند:

الف) مالیات‌های مستقیم

ب) مالیات‌های غیر مستقیم

در تعریف این دو دسته از مالیات‌ها اختلافاتی وجود دارد با این وجود شایع‌ترین تعریف این است که در صورتی که مؤدی مالیاتی و پرداخت‌کننده مالیات یک نفر باشند، آن مالیات مستقیم محسوب می‌‌شود وگرنه مالیات غیر مستقیم خواهد بود (به شخصی که مسئول پرداخت مالیات است، مؤدی مالیاتی گفته می‌‌شود). برای اینکه بحث روشن‌تر شود، به بررسی هر دسته از این مالیات‌ها و مصادیق آن‌ها می‌‌پردازیم.

انواع مالیات‌های مستقیم

مالیات‌های مستقیم خود به دو دسته «مالیات بر دارایی» و «مالیات بر درآمد» تقسیم می‌‌شوند که به شرح زیر هستند:

۱. مالیات بر دارایی

اساس و مبنای مالیات بر دارایی، ثروت مؤدی (مسئول پرداخت مالیات) است. مهم‌‌ترین نوع مالیات بر دارایی که حتماً شما هم نام آن را شنیده‌اید، مالیات بر ارث است. مالیات بر ارث، مالیاتی است که از اموال و دارایی‌های شخص که پس از فوت وی باقی می‌‌ماند، دریافت می‌‌شود. در واقع زمانی که اموال شخص متوفی قرار است به وراث او منتقل شود، دولت از دارایی و ثروت در حال انتقال، مالیات می‌‌گیرد. میزان مالیات بر ارث مطابق با ماده ۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم تعیین می‌‌شود که نسبت به اموال مختلف، متفاوت است. به‌عنوان مثال نرخ مالیات بر ارث برای انواع وسایل نقلیه موتوری ۲ درصد از قیمت وسیله نقلیه است (قیمت اموال را سازمان امور مالیاتی کشور اعلام می‌‌کند).

۲. مالیات بر درآمد

در این نوع از مالیات، درآمد افراد و شرکت‌ها (و نه ثروت آن‌ها) مبنای مالیات است. شاید بتوان گفت که مالیات بر درآمد اشخاص مهم‌ترین نوع مالیات است. مالیات بر درآمد ممکن است به دو شیوه متفاوت اخذ شود؛ به‌عنوان مثال ممکن است که مالیات هر کدام از انواع درآمدها جداگانه دریافت شود (مثلاً مالیات بر حقوق و مالیات بر درآمد املاک) یا اینکه مالیات از مجموع درآمدهای شخص دریافت شود. در این صورت دیگر مهم نیست که منابع درآمد شخص چه هستند، از کل درآمد او به یک شیوه مالیات اخذ می‌‌شود. در این حالت صرفاً درآمد یک‌ساله شخص مالیات‌دهنده (مؤدی) مهم است که از کل مبلغ به نرخ یکسان مالیات دریافت می‌‌شود؛ اما در روش اول، ممکن است که نرخ مالیات و شرایط مالیاتی متفاوتی بر هر دسته از منابع مالیات فرد حاکم باشد.

در قوانین مالیاتی ایران به نوعی از ترکیب هر دو روش فوق استفاده شده است. با این وجود عمدتاً (و برای اشخاصی که یک منبع درآمد دارند) مالیات به‌شیوه نخست اخذ می‌‌شود. به این ترتیب ما هم در اینجا مالیاتِ منابع مختلف درآمد را به‌طور مختصر بررسی می‌‌کنیم.

مالیات بر درآمد کشاورزی

یکی از انواع مالیات بر درآمد، مالیات بر درآمد کشاورزی است. درحال‌حاضر هرگونه درآمد ناشی از فعالیت‌های کشاورزی اعم از دامپروری، دامداری، پرورش ماهی، پرورش زنبور عسل، صیادی، ماهیگیری و مواردی از این دست، از پرداخت مالیات معاف است.

مالیات بر درآمد حقوق

هر گاه یک شخص حقیقی برای شخص دیگری کار کند (حقیقی یا حقوقی) و در مقابل کاری که انجام می‌‌دهد حقوق و درآمد دریافت کند، مشمول مالیات بر درآمد حقوق می‌‌گردد. این نوع از مالیات در واقع قسمت مهمی از درآمدهای دولت را تشکیل می‌‌دهد. پرداخت این نوع از مالیات بر ‌عهده کارفرمایان و به هزینه حقوق‌بگیران است. در واقع کارفرمایان که میزان حقوق دریافتی کارکنان خود را می‌‌دانند، قبل از اینکه حقوق شخص را پرداخت کنند، مالیات او را کسر می‌‌کنند و به‌ حساب دولت (خزانه) واریز می‌‌نمایند.

مطابق قوانین کنونی مالیاتی، هر سال مبلغی در بودجه سالانه کشور تعیین می‌‌شود. این مبلغ و کمتر از آن، از پرداخت مالیات معاف هستند. از مازاد بر این مبلغ و تا هفت برابر آن، ۱۰ درصد مالیات کسر می‌‌شود. نسبت به مازاد این مبلغ هم ۲۰ درصد به‌عنوان مالیات به دولت پرداخت می‌‌گردد.

مالیات بر درآمد مشاغل

منظور از درآمد مشاغل، درآمدی است که شخص حقیقی با اشتغال به مشاغل تجاری، خدماتی و پزشکی کسب می‌‌کند. در اینجا درآمدی که مبنای محاسبه مالیات قرار می‌‌گیرد عبارت از کل فروش کالا و خدمات پس از کسر هزینه‌ها است. نحوه تشخیص این نوع مالیات براساس خوداظهاری و بیان داوطلبانه مؤدی است. در واقع مبنای درآمد این افراد همان اظهارنامه‌هایی است که باید پر کنند و تا قبل از تیر ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل کار خود تسلیم نمایند. اگر با استفاده از اسناد و مدارک روشن شود که شخص میزان درآمد خود را صادقانه اعلام نکرده است، اداره امور مالیاتی باید درآمدها و میزان مالیات آن‌ها را مشخص کند. در صورتی که شخص از پر کردن و ارسال اظهارنامه خودداری کند، سازمان امور مالیاتی خود اقدام به تهیه اظهارنامه مالیاتی می‌‌کند و با برآورد درآمد شخص، میزان مالیات او را مشخص می‌‌کند. چنین شخصی ممکن است جریمه نیز بشود.

مالیات بر درآمد اتفاقی

منظور از درآمدهای اتفاقی، درآمدهایی مانند جایزه و معاملات بلاعوض (مثل بخشش و هبه زمینی به دیگری) است که همان‌طور که از نام‌شان پیدا است معمولاً مستمر و تکرارشونده نیستند و به صورت اتفاقی حاصل می‌‌گردند. تمام درآمدهای حاصله از این راه نیز مشمول مالیات می‌‌گردند که میزان مالیات و نحوه پرداخت آن، بسته به نوع درآمد حاصله، می‌تواند متفاوت باشد.

مالیات بر درآمد املاک

در اینجا منظور از مالیات بر درآمد املاک، درآمد ناشی از اجاره املاک است. مطابق قانون، درآمد املاکی که به اجاره واگذار می‌‌گردند، پس از کسر ۲۵ درصد از مبلغ کل اجاره به‌عنوان هزینه‌ها و استهلاکات مشمول پرداخت مالیات خواهند شد. در این مورد باید توجه داشت که اگر شخص حقیقی هیچگونه درآمدی به جز درآمد املاک (دریافت اجاره) نداشته باشد، تا میزان مبلغی که دولت در مالیات بر درآمد حقوق، از مالیات معاف می‌‌دارد، در اینجا هم معاف خواهد بود و بقیه درآمد مطابق قانون مشمول مالیات بر درآمد املاک می‌‌شود. علاوه بر اجاره، نقل‌و‌انتقال املاک هم مشمول مالیات است.

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

مطابق قانون از جمع درآمد شرکت‌های تجاری مالیات اخذ می‌‌شود. همچنین در مورد دیگر از اشخاص حقوقی (به جز شرکت‌های تجاری همچون مؤسسات) نیز در خصوص فعالیت‌های انتفاعی مالیات گرفته می‌‌شود (منظور از فعالیت‌های انتفاعی آن دسته از فعالیت‌هایی است که به هدف کسب سود انجام می‌‌شوند.)


در قسمت دوم این مطلب به ارائه انواع مالیات‌های غیرمستقیم خواهیم پرداخت.

منبع

صاحب اثر: تولید محتوای گروه جاوید

مدت زمان مطالعه: ۱۰ دقیقه